વિશ્વ તમાકુ નિષેધ દિવસ દર વર્ષે 31 મેના રોજ વૈશ્વિક સ્તરે ઉજવવામાં આવે છે. વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થા (WHO) દ્વારા શરૂ કરાયેલ,, આ દિવસનો ઉદ્દેશ આરોગ્ય, પર્યાવરણ અને અર્થતંત્ર પર તમાકુની હાનિકારક અસરો વિશે જાગૃતિ લાવવાનો છે. તે વ્યક્તિઓ, સમુદાયો અને સરકારોને તમાકુનો ઉપયોગ ઘટાડવા અને તમાકુ મુક્ત સમાજને પ્રોત્સાહન આપવા માટે સામૂહિક પગલાં લેવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવા માટે એક મંચ તરીકે કામ કરે છે.
આ દિવસ વર્તમાન અને ભાવિ પેઢીઓને તમાકુના સેવનના જોખમોથી બચાવવા માટેની તાત્કાલિક જરૂરિયાત પર પ્રકાશ પાડે છે, જેમાં ધૂમ્રપાન અને ધુમાડારહિત સ્વરૂપો બંનેનો સમાવેશ થાય છે. તે જાહેર આરોગ્ય પ્રત્યેની પ્રતિબદ્ધતાને મજબૂત કરે છે અને નિવારક પગલાં, વર્તણૂકમાં પરિવર્તન અને આરોગ્ય પ્રોત્સાહન દ્વારા બિન-ચેપી રોગોનું ભારણ ઘટાડવાના રાષ્ટ્રીય પ્રયાસોને ટેકો આપે છે.
વિશ્વ તમાકુ નિષેધ દિવસ યુવાનોને શિક્ષિત કરવાની, હિતધારકોને જોડવાની અને તમાકુ નિયંત્રણ કાયદાઓ અને નીતિઓના અમલીકરણને મજબૂત કરવાની તક છે. સિગારેટ અને અન્ય તમાકુ ઉત્પાદનો કાયદો (COTPA), 2003,આ રાષ્ટ્રીય તમાકુ નિયંત્રણ કાર્યક્રમ (NTCP), અને આ તમાકુ નિયંત્રણ પર WHO ફ્રેમવર્ક કન્વેન્શન (WHO FCTC)).
ચિહ્નિત કરવા માટે વિશ્વ તમાકુ નિષેધ દિવસની ઉજવણી પર 31 મે 2025,આ શાળા શિક્ષણ અને સાક્ષરતા વિભાગ (DoSEL), શિક્ષણ મંત્રાલય, દેશભરની તમામ શાળાઓને તેમની સર્જનાત્મકતા પ્રગટ કરવા અને તમાકુના ઉપયોગની હાનિકારક અસરો વિશે જાગૃતિ ફેલાવવાના હેતુથી રાષ્ટ્રવ્યાપી શાળા પડકારમાં ભાગ લેવા હાકલ કરે છે. આ ચેલેન્જમાં ચાર સાધનો/પ્રવૃત્તિઓનો સમાવેશ થાય છે; રેલી, નુક્કડ નાટક, પોસ્ટર અને સ્લોગન/કવિતાઓ જેનો ઉપયોગ શાળાઓ તમાકુના ઉપયોગ સામે સ્થાનિક સમુદાયોને એકત્ર કરવા માટે કરી શકે છે.
આ પહેલના ભાગરૂપે, શાળા સંદેશને પ્રોત્સાહન આપવા માટે વિદ્યાર્થીઓની મહત્તમ ભાગીદારી સાથે રેલીઓ, નુક્કડ નાટકો, પોસ્ટર બનાવવા અને સ્લોગન/કવિતા લેખન સ્પર્ધાઓનું આયોજન કરશેઃ તમાકુને ના કહો, સ્વાસ્થ્યને હા. તેનો ઉદ્દેશ તમાકુ મુક્ત પેઢી હાંસલ કરવા માટે વિદ્યાર્થીઓને પરિવર્તનના એજન્ટ અને ઉત્પ્રેરક તરીકે આકાર આપવાનો રહેશે. આ ચાર સાધનો/પ્રવૃત્તિઓ વિદ્યાર્થીઓ માટે જનતા સાથે જોડાવા, જાગૃતિ લાવવા અને તંદુરસ્ત, તમાકુ મુક્ત જીવનશૈલીને પ્રોત્સાહિત કરવા માટે એક માધ્યમ તરીકે કામ કરશે.
વિશ્વ તમાકુ નિષેધ દિવસ 2025ની ઉજવણીના ભાગરૂપે "નેશનવાઇડ સ્કૂલ ચેલેન્જ". 31મી જુલાઈ, 2025 સુધી ચાલનારી આ પહેલનો ઉદ્દેશ વિદ્યાર્થીઓ અને સમુદાયમાં તમાકુના ઉપયોગની હાનિકારક અસરો વિશે જાગૃતિ લાવવાનો અને બાળકોને સ્વસ્થ સમાજના નિર્માણમાં પરિવર્તનના પ્રતિનિધિ બનવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવાનો છે.
તમાકુ જાહેર આરોગ્ય માટે મોટો ખતરો બની રહ્યું છે, જે દર વર્ષે અગણિત લોકોના જીવ લે છે અને સમગ્ર દેશમાં પરિવારો અને સમુદાયોને અસર કરે છે. આ ચેલેન્જ શાળાઓને મજબૂત સંદેશ સાથે તેમના પડોશીઓ અને આસપાસના વિસ્તારોમાં જાગૃતિ ફેલાવવામાં આગેવાની લેવા માટે તેના વિદ્યાર્થીઓને તૈયાર કરવાની તક પૂરી પાડે છેઃ તમાકુને ના કહો, સ્વાસ્થ્યને હા.
ચેલેન્જમાં ભાગ લેતી શાળાઓ એ સુનિશ્ચિત કરી શકે છે કે મહત્તમ વિદ્યાર્થીઓ ચાર પ્રવૃત્તિઓમાં ભાગ લે અને તેમના મંતવ્યો સર્જનાત્મક અને અર્થપૂર્ણ રીતે વ્યક્ત કરવા માટે પ્રોત્સાહિત થાય. વિદ્યાર્થીઓ પ્રભાવશાળી પોસ્ટરો તૈયાર કરી શકે છે, વિચારપ્રેરક સ્લોગનો અને કવિતાઓ લખી શકે છે, નુક્કડ નાટકો (શેરી નાટકો) કરી શકે છે અને સંદેશના મહત્તમ પ્રસાર માટે રેલીઓ દ્વારા સ્થાનિક સમુદાયો સાથે જોડાઈ શકે છે. આ સર્જનાત્મક પ્રયાસો જનતાને જોડવા, જાગૃતિ લાવવા અને તમાકુના ઉપયોગ સામે સામૂહિક કાર્યવાહીને પ્રેરિત કરવા માટે શક્તિશાળી સાધનો તરીકે કામ કરશે.
ભાગ લેતી તમામ શાળાઓએ શાળા માટે નોડલ વ્યક્તિ (મુખ્ય શિક્ષક, શિક્ષક અથવા વહીવટી સ્ટાફ) ની ઓળખ કરવી જોઈએ. નોડલ વ્યક્તિએ સ્પર્ધા માટે પાત્ર બનવા માટે શાળા માટે માયગવ ઇનોવેટ પ્લેટફોર્મ પર નોંધણી કરાવવી આવશ્યક છે. દરેક સહભાગી શાળાએ તેમની રજૂઆત સફળતાપૂર્વક પૂર્ણ કરવા માટે નીચે દર્શાવેલ ચિત્ર અથવા વિડિયો લિંક સબમિટ કરવી પડશે.
રેલી માટે જરૂરી મહત્વપૂર્ણ માહિતીઃ
i. આ ચાર પ્રવૃત્તિઓને એકંદર શ્રેણીકરણમાં નીચે મુજબ મહત્વ આપવામાં આવશેઃ
પ્રવુત્તિઓ |
વજન |
રેલી |
40 % |
પોસ્ટર |
20 % |
સ્લોગન/કવિતા |
20 % |
નુક્કડ નાટક |
20 % |
કુલ સ્કોર |
100 માર્કસ |
ii. રેલીનું મૂલ્યાંકન 3 સ્તરનું હશેઃ જિલ્લા/રાજ્ય/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ સ્તર અને રાષ્ટ્રીય સ્તર.
જિલ્લા, રાજ્ય અને રાષ્ટ્રીય સ્તરની જ્યુરી પેનલ દ્વારા કરવામાં આવેલી ભલામણોના આધારે સૌથી ઉત્કૃષ્ટ શાળાઓનું રાષ્ટ્રીય સ્તરે સન્માન કરવામાં આવશે. પ્રવૃત્તિઓમાં ભાગ લેનારા શાળાઓના તમામ વિદ્યાર્થીઓને ચંદ્રકો અને પ્રશંસા પ્રમાણપત્રો આપવામાં આવશે. આ શાળા PM ઇ-વિદ્યા ચેનલો પર પણ દેખાશે.
કોષ્ટક 1: રાજ્ય/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ મુજબની એન્ટ્રીઓ (શાળાઓની સંખ્યા અનુસાર) રાષ્ટ્રીય સ્તરે મોકલવામાં આવશે.
રાજ્ય કક્ષાની એન્ટ્રીઓ |
શાળાઓની સંખ્યા |
રાજ્યો |
6 |
14, 999 અને તેનાથી ઓછું |
|
8 |
15, 000 24,999 શાળાઓ |
હિમાચલ પ્રદેશ (17,826), હરિયાણા (23,517), ઉત્તરાખંડ (22,551) |
10 |
25,000 44,999 શાળાઓ |
પંજાબ (27,404), જમ્મુ અને કાશ્મીર (24,296), ઝારખંડ (44,475) |
12 |
45,000 59,999 શાળાઓ |
આસામ (56,630), છત્તીસગઢ (56,615), ગુજરાત (53,626) અને તેલંગાણા (42,901) |
14 |
60,000 74,999 શાળાઓ |
ઓડિશા (61,693) અને આંધ્રપ્રદેશ (61,373) |
16 |
75,000 99,999 શાળાઓ |
કર્ણાટક (75,869), પશ્ચિમ બંગાળ (93,945) અને બિહાર (94,686) |
18 |
1,00,000 1,23,411 શાળાઓ |
મહારાષ્ટ્ર (1,08,237) અને રાજસ્થાન (1,07,757) |
20 |
1,23,411 થી વધુ શાળાઓ |
મધ્ય પ્રદેશ (1,23,412) અને ઉત્તર પ્રદેશ (2,55,087) |
સ્રોત: UDISE+ 2023-24
