કાઉન્સિલ ઓફ સાયન્ટિફિક એન્ડ ઇન્ડસ્ટ્રિયલ રિસર્ચ (CSIR), વિવિધ વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી ક્ષેત્રોમાં અત્યાધુનિક સંશોધન અને વિકાસની જાણકારી માટે જાણીતી છે, જે સમકાલીન સંશોધન અને વિકાસ સંસ્થા છે. સમગ્ર ભારતમાં હાજરી ધરાવતી સીએસઆઈઆર 37 રાષ્ટ્રીય પ્રયોગશાળાઓ અને સંલગ્ન આઉટરીચ કેન્દ્રો, એક ઇનોવેશન કોમ્પ્લેક્સનું ગતિશીલ નેટવર્ક ધરાવે છે. CSIRs R&D ની કુશળતા અને અનુભવ આશરે 3450 સક્રિય વૈજ્ઞાનિકોમાં સમાવિષ્ટ છે, જેને આશરે 6500 ટેકનિકલ અને અન્ય સપોર્ટ સ્ટાફ દ્વારા ટેકો આપવામાં આવ્યો છે.
CSIR એરોસ્પેસ અને એરોનોટિક્સ, ફિઝિક્સ, ઓશનોગ્રાફી, જિયોફિઝિક્સ, કેમિકલ્સ, ડ્રગ્સ, જીનોમિક્સ, બાયોટેકનોલોજી અને નેનોટેક્નોલૉજીથી માંડીને ખાણકામ, ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટેશન, પર્યાવરણીય ઇજનેરી અને ઇન્ફોર્મેશન ટેકનોલોજી સુધીના વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજીના વિશાળ સ્પેક્ટ્રમને આવરી લે છે.
વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજીની પરિવર્તનકારી શક્તિને ધ્યાનમાં રાખીને વૈજ્ઞાનિકો પાસેથી સમાજની અપેક્ષાઓ સતત વધી રહી છે. CSIR પોતાની વૈજ્ઞાનિક શક્તિનો ઉપયોગ કરવા અને દેશની અપેક્ષાઓ પૂર્ણ કરવા માટે પ્રતિબદ્ધ છે. જ્યારે ભારતે અત્યાર સુધી પ્રશંસનીય પ્રગતિ કરી છે, ત્યારે હજુ પણ દેશ સામે ઘણા પડકારો છે, જે વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજીના હસ્તક્ષેપ દ્વારા ઉકેલી શકાય છે. CSIR આ પ્રકારની સમસ્યાઓ/ પડકારોને ઓળખીને તેનો ઉકેલ લાવવા ઈચ્છે છે.આ પોર્ટલ એ દિશામાં પહેલું પગલું છે, જે સમાજમાં વિવિધ હિતધારકો પાસેથી પડકારો અને સમસ્યાઓ પર ઇનપુટ મેળવવા માટે છે.
કૃષિ અને આનુષંગિક ક્ષેત્રો એ ભારતીય વસ્તીના મોટા ભાગના લોકોની આજીવિકાનો પ્રાથમિક સ્રોત છે. કૃષિ સંશોધન એ એક મહત્વપૂર્ણ ક્ષેત્ર છે કે જેને CSIR ભારતભરની તેની વિવિધ પ્રયોગશાળાઓમાં સંબોધિત કરી રહ્યું છે. ફ્લોરીકલ્ચર અને એરોમા મિશન પણ આ પ્રવૃત્તિનો એક ભાગ છે.
ભારત ભૂકંપ અને રોગોના ફેલાવા જેવી વિવિધ માનવસર્જિત અને કુદરતી આફતોનો ભોગ બને છે. આ સંસ્થા પાસે પૃથ્વી ભૂકંપ પ્રતિરોધક હાઉસિંગ તકનીકો વિકસાવવા અને તાજેતરના રોગચાળા જેવી આપત્તિઓ દરમિયાન ખાદ્ય ઉત્પાદનો અને અન્ય હસ્તક્ષેપોના રૂપમાં રાહત પૂરી પાડવાની તકનીકીઓ છે.
ભારત જેવા દેશ માટે કિંમતી ઊર્જા સંસાધનોનું સંરક્ષણ અને મહત્તમ ઉપયોગ સૌથી વધુ મહત્ત્વપૂર્ણ છે. ઊર્જા અને ઊર્જા સંબંધિત ઉપકરણો સંશોધનનો એક મહત્વપૂર્ણ ઘટક છે જે CSIRની ઘણી પ્રયોગશાળાઓમાં અનુસરવામાં આવી રહ્યો છે. આ પ્રવૃત્તિના પેટાજૂથમાં ઊર્જા ઓડિટ અને ઉપકરણોની કાર્યક્ષમતાનું નિરીક્ષણ શામેલ છે.
આપણે જ્યાં રહીએ છીએ તે પર્યાવરણને લગતા મુદ્દાઓને સંબોધિત કરવા, વસ્તીના મોટા વર્ગ માટે યોગ્ય જીવનધોરણની ખાતરી કરવા માટે મહત્વપૂર્ણ છે. આ સંસ્થાએ એવી ટેકનોલોજીનો એક સમૂહ વિકસાવ્યો છે, જેનો આશય જળ, સ્વચ્છતા અને ઇકોલોજીના ક્ષેત્રમાં સામાન્ય માનવીની સમસ્યાઓનું સમાધાન કરવાનો છે.
કૃષિ પ્રક્રિયાઓની કાર્યક્ષમતામાં સુધારો કરવા અને ખેતીની આવક વધારવા માટે સ્વદેશી કૃષિ મશીનરી ઉત્પાદન વિકાસ ખૂબ જ જરૂરી છે. કેટલીક પ્રયોગશાળાઓમાં ફાર્મ મશીનરી લક્ષી ઉત્પાદન વિકાસ પ્રવૃત્તિઓ ચાલી રહી છે. ઉત્પાદનોમાં સોનાલિકા ટ્રેક્ટર, ઇ-ટ્રેક્ટર, કૃષિ કચરોથી સંપત્તિ સંબંધિત તકનીકો વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.
ભારતમાં હેલ્થકેર સિસ્ટમ ઘણા પડકારોથી ઘેરાયેલું છે, ખાસ કરીને ગ્રામ્ય સંદર્ભમાં. આ વિભાગમાં સીએસઆઈઆરની સંશોધન પ્રવૃત્તિઓનું ક્ષેત્ર રોગોની વિશાળ શ્રેણીમાં ફેલાયેલું છે. તેમાં સર્વેલન્સ, ફાર્માસ્યુટિકલ્સ અને અન્ય મુખ્ય હસ્તક્ષેપોના રૂપમાં નોંધપાત્ર પગલામાં કોવિડ -19 રોગચાળાનો સામનો કરવાનો પણ સમાવેશ થાય છે.
દેશની અપૂર્ણ જરૂરિયાતોને પહોંચી વળવા માટે CSIRની તકનીકીઓ ઉપલબ્ધ છે અને તે 'આત્મનિર્ભર ભારત' તરફનો એક પ્રયાસ છે. આ ક્ષેત્રમાં વિકસાવવામાં આવેલા ઉત્પાદનોમાં ઓછી કિંમતની અને એફોર્ડેબલ હાઉસિંગ ટેકનોલોજી, મેક-શિફ્ટ હોસ્પિટલો, પોર્ટેબલ હોસ્પિટલો અને ભૂકંપ પ્રતિરોધક માળખાનો સમાવેશ થાય છે.
ફૂટવેર અને ચામડાના અન્ય ઉત્પાદનોમાં ભારત અગ્રણી છે. ઉચ્ચ ગુણવત્તાવાળા ઉત્પાદનો વિકસાવવા માટે ચામડાની પ્રક્રિયાથી સંબંધિત સંશોધન એ ચાવી છે. ફૂટવેરની રચના એ એક વિશિષ્ટ ક્ષેત્ર છે જેને વિશિષ્ટ કુશળતાની જરૂર છે. સીએસઆઈઆરમાં આના પર ધ્યાન આપવામાં આવી રહ્યું છે.
ધાતુવિજ્ઞાન અને ફાઉન્ડ્રી ઔદ્યોગિક ક્ષેત્રની મુખ્ય રચના કરે છે જે ધાતુઓ અને એલોય સાથે વ્યવહાર કરે છે. સરકારનાં આત્મનિર્ભર 'ભારત'નાં ઉદ્દેશો સાથે કેટલીક CSIR પ્રયોગશાળાઓમાં ધાતુવિજ્ઞાન સંબંધિત સંશોધન પ્રવૃત્તિઓ હાથ ધરવામાં આવી રહી છે.
મોટાભાગની વસ્તી માટે પોષણક્ષમ પીવાલાયક પાણીની ઉપલબ્ધતા એ એક મોટો પડકાર છે જે શહેરી અને ગ્રામીણ ભારતનો સામનો કરે છે. CSIR આ મહત્વપૂર્ણ ક્ષેત્રમાં સક્રિય સંશોધન કરી રહ્યું છે જેનો હેતુ સામાન્ય માણસની સમસ્યાઓ હલ કરવાનો છે.
ગ્રામીણ ઉદ્યોગ સાથે સંકળાયેલા મુદ્દાઓને સમજવું મહત્વનું છે. CSIRની કેટલીક એવી પ્રોડક્ટ્સ છે જે ગ્રામીણ ઉદ્યોગ તરફ વળેલી છે. CSIR ગ્રામીણ ઔદ્યોગિક ક્ષેત્રમાં આ ટેકનોલોજીને પ્રોત્સાહન આપી રહ્યું છે.
CSIR પ્રયોગશાળાઓની આગેવાનીમાં મત્સ્યપાલન ક્ષેત્રના વિવિધ વિભાગોમાં તાલીમ અને ક્ષમતા નિર્માણ અને સમગ્ર દેશમાં મત્સ્યપાલન વિભાગ માટે કૌશલ્ય ગેપ વિશ્લેષણ હાથ ધરવામાં આવી રહ્યું છે.
ઉદ્યોગના લગભગ તમામ ક્ષેત્રો માટે માનવ સંસાધન વિકાસ અને કૌશલ્ય ખૂબ જ જરૂરી છે. CSIR સમાજ માટે સુસંગત હોય તેવા વિવિધ શાખાઓને કાપીને વિવિધ પ્રકારના કૌશલ્ય વિકાસ કાર્યક્રમોમાં રોકાયેલા છે.
અસ્વીકરણ:
જો કે આ પોર્ટલ પરની સામગ્રીની સચોટતા સુનિશ્ચિત કરવા માટેના તમામ પ્રયત્નો કરવામાં આવ્યા છે, તેમ છતાં, તેને કોઈપણ કાનૂની હેતુઓ માટે ઉપયોગ માટે ટેક્સ્ટના સચોટ પુનઃઉત્પાદન તરીકે ગણવું જોઈએ નહીં. CSIR સામગ્રીની સચોટતા, પૂર્ણતા, ઉપયોગિતા અથવા અન્યથાના સંબંધમાં કોઈ જવાબદારી સ્વીકારતી નથી અને પોસ્ટ કરેલા દરેક પ્રશ્ન / સમસ્યાનો જવાબ આપવા માટે બંધાયેલ નથી. કોઈ પણ સંજોગોમાં CSIR કોઈ પણ પ્રકારના નુકસાન, હાનિ, જવાબદારી અથવા ખર્ચ માટે જવાબદાર રહેશે નહીં, જે આ પોર્ટલના ઉપયોગને કારણે થયું હોવાનો દાવો કરવામાં આવે છે, જેમાં આડકતરી રીતે કે રિમોટ રીતેકોઈ પણ પ્રકારની ખામી, વાયરસ, ભૂલ, ક્ષતિ, વિક્ષેપ અથવા વિલંબનો સમાવેશ થાય છે. આ વેબસાઇટનો ઉપયોગ કરવાનું જોખમ ફક્ત વપરાશકર્તા પાસે છે. આ પોર્ટલનો ઉપયોગ કરતી વખતે તે સૂચિત છે કે વપરાશકર્તા ખાસ કરીને સ્વીકારે છે અને સંમત થાય છે કે CSIR કોઈપણ વપરાશકર્તાના કોઈપણ વર્તન માટે જવાબદાર નથી. આ પોર્ટલ પર સમાવિષ્ટ અન્ય વેબસાઇટ્સની લિંક્સ ફક્ત જાહેર સુવિધા માટે જ પ્રદાન કરવામાં આવી છે. CSIR લિંક કરેલી વેબસાઇટ્સની સામગ્રી અથવા વિશ્વસનીયતા માટે જવાબદાર નથી અને તેમાં વ્યક્ત કરેલા મંતવ્યોને સમર્થન આપે તે જરૂરી નથી. CSIR હંમેશાં આવા લિંક કરેલા પૃષ્ઠોની ઉપલબ્ધતાની બાંયધરી આપતું નથી. આ નિયમો અને શરતોમાંથી ઉદ્ભવતા કોઈ પણ વિવાદ ભારતની અદાલતોના વિશિષ્ટ અધિકારક્ષેત્રને આધિન રહેશે.
સાયબર સુરક્ષા ગ્રાન્ડ ચેલેન્જ આપણા રાષ્ટ્રમાં નવીનતા અને ઉદ્યોગસાહસિકતાની સંસ્કૃતિને પ્રોત્સાહન આપવાની પ્રતિબદ્ધતાના વસિયતનામું છે.
ભારતમાં જળ સંરક્ષણ રાષ્ટ્રીય પ્રાથમિકતા બની ગયું છે કારણ કે દેશ પાણીની અછત અને વ્યવસ્થાપનને લગતા વધતા પડકારોનો સામનો કરી રહ્યો છે. માનનીય પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદી દ્વારા જલ પંચાયતી જન ભાગીદારી પહેલનો શુભારંભ કરવામાં આવ્યો હતો. 6 સપ્ટેમ્બર, 2024ના રોજ ગુજરાતના સુરત ખાતે નરેન્દ્ર મોદી આ પડકારોનો સામનો કરવાની દિશામાં એક મહત્વપૂર્ણ પગલું ભરશે.
ઇલેક્ટ્રોનિક્સ અને માહિતી ટેકનોલોજી મંત્રાલય (MeitY) "ડિજિટલ વ્યક્તિગત ડેટા સુરક્ષા નિયમો, 2025" ડ્રાફ્ટ પર પ્રતિસાદ / ટિપ્પણીઓ આમંત્રિત કરે છે.
