બેકગ્રાઉન્ડ
યોગ એ પ્રાચીન ભારતીય પરંપરાની અમૂલ્ય ભેટ છે. "યોગ" શબ્દ સંસ્કૃતના મૂળયુગ પરથી ઊતરી આવ્યો છે, જેનો અર્થ થાય છે "જોડાવું", "જોડાવું" અથવા "એક થવું", જે મન અને શરીરના ઐક્યનું પ્રતીક છે; વિચાર અને ક્રિયા; સંયમ અને પરિપૂર્ણતા; માનવી અને પ્રકૃતિ વચ્ચે સંવાદિતા તથા સ્વાસ્થ્ય અને સુખાકારી માટે સંપૂર્ણ અભિગમ અપનાવવો. યોગ રોગ નિવારણ, સ્વાસ્થ્ય સંવર્ધન અને જીવનશૈલીને લગતી ઘણી વિકૃતિઓના સંચાલન માટે જાણીતો છે. તેની સાર્વત્રિક અપીલને માન્ય રાખીને, 11 ડિસેમ્બર, 2014 ના રોજ, સંયુક્ત રાષ્ટ્ર મહાસભા (UNGA) એ એક ઠરાવ (ઠરાવ 69/131) પસાર કર્યો હતો, જેમાં 21 મી જૂનને આંતરરાષ્ટ્રીય યોગ દિવસ (IDY) તરીકે જાહેર કરવામાં આવ્યો હતો.
એવોર્ડનો હેતુ
આદરણીય પ્રધાનમંત્રીએ બીજા આંતરરાષ્ટ્રીય યોગ દિવસ પર બે યોગ એવોર્ડની જાહેરાત કરી હતી, જેમાં એક આંતરરાષ્ટ્રીય અને અન્ય રાષ્ટ્રીય પુરસ્કાર આંતરરાષ્ટ્રીય યોગ દિવસના અવસર પર આપવામાં આવશે. આ પુરસ્કારનો ઉદ્દેશ્ય યોગના પ્રચાર અને વિકાસ દ્વારા સતત સમય સુધી સમાજ પર નોંધપાત્ર પ્રભાવ પાડનારી વ્યક્તિઓ(ઓ)/સંસ્થાઓને માન્યતા આપવાનો અને તેમનું સન્માન કરવાનો છે.
એવોર્ડ વિશે
યોગના વિકાસ અને તેને પ્રોત્સાહન આપવા માટે યોગના ક્ષેત્રમાં અનુકરણીય યોગદાન માટે દર વર્ષે આ પુરસ્કારો આપવાની દરખાસ્ત કરવામાં આવી રહી છે. એવી દરખાસ્ત કરવામાં આવી છે કે આ યોગદાનને રાષ્ટ્રીય તેમજ આંતરરાષ્ટ્રીય બંને સ્તરે માન્યતા આપવામાં આવે. આ પુરસ્કાર દર વર્ષે આંતરરાષ્ટ્રીય યોગ દિવસ (IDY) (21 જૂન)ના પ્રસંગે આપવામાં આવશે. સંયુક્ત રાષ્ટ્ર મહાસભા દ્વારા 21 જૂનને IDY જાહેર કરવામાં આવ્યું છે, જેને સામાન્ય રીતે યોગ દિવસ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
એવોર્ડનું નામકરણ
યોગમાં ઉત્કૃષ્ટ યોગદાન આપનારા સમર્થકોનું સન્માન થાય તે માટે ભારતના પ્રધાનમંત્રીએ વર્ષ 2016માં આંતરરાષ્ટ્રીય યોગ દિવસના પ્રસંગે યોગના પ્રચાર અને વિકાસ માટે એવોર્ડની જાહેરાત કરી હતી.
- રાષ્ટ્રીય સ્તરે યોગ માટે પ્રધાનમંત્રી એવોર્ડ (સંખ્યા 2)
- આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે યોગ માટે પ્રધાનમંત્રી એવોર્ડ (સંખ્યા 2)
કૅટેગરી
આ એવોર્ડ રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય એમ બે કૅટેગરીમાં આપવામાં આવશે. યોગના પ્રચાર અને વિકાસમાં ઉત્કૃષ્ટ પ્રદાન અને દોષરહિત ટ્રેક રેકોર્ડ ધરાવતી કંપનીઓને આ એવોર્ડ એનાયત કરવામાં આવશે. ચોક્કસ વર્ષમાં, જૂરી એક અથવા વધુ વ્યક્તિઓ/સંસ્થાઓ અથવા કોઈને પણ નહીં એવોર્ડ આપવાનો નિર્ણય લઈ શકે છે. એક એન્ટિટી કે જેને એકવાર એવોર્ડ મળ્યો છે તે જ કૅટેગરીમાં એવોર્ડ આપવા માટે ફરીથી વિચારણા કરી શકાતી નથી.
રાષ્ટ્રીયઃ આ બંને રાષ્ટ્રીય એવોર્ડ ભારતીય મૂળની સંસ્થાઓને યોગના પ્રચાર અને વિકાસમાં તેમના યોગદાન માટે આપવામાં આવશે.
આંતરરાષ્ટ્રીયઃ આ બંને આંતરરાષ્ટ્રીય એવોર્ડ ભારતીય કે વિદેશી મૂળની સંસ્થાઓને સમગ્ર વિશ્વમાં યોગને પ્રોત્સાહન આપવા અને તેના વિકાસમાં તેમના યોગદાન બદલ એનાયત કરવામાં આવશે.
એવોર્ડ
- વિજેતાઓના નામની જાહેરાત 2024ના અંત સુધીમાં કરવામાં આવશે.
- વિજેતાઓને ટ્રોફી, પ્રમાણપત્ર અને રોકડ પુરસ્કાર દ્વારા સન્માનિત કરવામાં આવશે
- આ સન્માન સમારંભ આંતરરાષ્ટ્રીય યોગ પરિષદ સાથે જોડાશે.
- દરેક રોકડ પુરસ્કારની કિંમત 25 લાખ રૂપિયા હશે.
- સંયુક્ત વિજેતાઓના કિસ્સામાં, પુરસ્કારો વિજેતાઓ વચ્ચે વહેંચવામાં આવશે
અરજી કરવાની પ્રક્રિયા
અરજી, તમામ રીતે પૂર્ણ, અરજદાર દ્વારા સીધી જ કરી શકાય છે અથવા તેમને આ એવોર્ડ પ્રક્રિયા હેઠળ વિચારણા માટે અગ્રણી યોગ સંસ્થા દ્વારા નામાંકિત કરવામાં આવી શકે છે.
અરજી તે બધી કંપનીઓ માટે ખુલ્લી છે જે આ માર્ગદર્શિકાના વિભાગ 4 માં ઉલ્લેખિત પાત્રતાના માપદંડને પૂર્ણ કરે છે. અરજીઓ/ નામાંકનો (માત્ર માયગવ પ્લેટફોર્મ) દ્વારા સબમિટ કરી શકાય છે. આ માટેની લિંક આયુષ મંત્રાલયની વેબસાઇટ અને નેશનલ એવોર્ડ પોર્ટલ પર પણ ઉપલબ્ધ રહેશે.
કોઈ પણ અરજદાર ચોક્કસ વર્ષમાં માત્ર એક જ એવોર્ડ કૅટેગરી માટે નોમિનેટ થઈ શકે છે અથવા તો તેને નોમિનેટ કરી શકાય છે, જે કાં તો નેશનલ એવોર્ડ અથવા ઈન્ટરનેશનલ એવોર્ડ છે.
યોગ્યતા
આ પુરસ્કારોનો આશય એવી સંસ્થાઓને માન્યતા આપવાનો છે, જેમણે યોગના પ્રચાર અને વિકાસમાં નોંધપાત્ર અને ઉત્કૃષ્ટ પ્રદાન કર્યું છે.
આ સંબંધમાં, આ એવોર્ડ માટે અરજદારો / નામાંકિત લોકોને યોગનો સમૃદ્ધ અનુભવ હોવો જોઈએ અને તેની ઊંડી સમજ હોવી જોઈએ.
રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય એમ બંને માટે વ્યક્તિગત કેટેગરી હેઠળ અરજદાર/નોમિનીની લઘુતમ લાયક વય 40 વર્ષ છે.
યોગના પ્રચાર અને વિકાસમાં ઉત્કૃષ્ટ પ્રદાન અને ઉત્કૃષ્ટ પ્રદાન સાથે ઓછામાં ઓછા 20 (વીસ) વર્ષની સેવા.
સ્ક્રિનિંગ સમિતિ
પ્રાપ્ત થયેલી તમામ અરજીઓ/નામાંકનોની ચકાસણી સ્ક્રીનિંગ કમિટી દ્વારા કરવામાં આવશે, જેની રચના આયુષ મંત્રાલય દ્વારા દર વર્ષે કરવામાં આવશે. સ્ક્રિનિંગ કમિટીમાં ચેરપર્સન સહિત 4 સભ્યો સામેલ હશે.
- સ્ક્રિનિંગ કમિટી મંત્રાલયને પ્રાપ્ત થતી તમામ અરજીઓ/નામાંકનો પર વિચાર કરશે.
- સ્ક્રિનિંગ કમિટી દરેક રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય એવોર્ડ માટે વધુમાં વધુ 50 નામોની ભલામણ કરશે.
સ્ક્રિનિંગ કમિટીમાં 3 સત્તાવાર સભ્યો સામેલ હશે, જે નીચે મુજબ છેઃ
1. સચિવ આયુષ - ચેરમેન
ii. ડિરેક્ટર, CCRYN - મેમ્બર
iii. ડિરેક્ટર, MDNIY-સભ્ય
સચિવ આયુષ દ્વારા આ સમિતિના સભ્ય તરીકે એક નૉન-ઑફિશલની નિયુક્તિ કરવામાં આવી શકે છે.
મૂલ્યાંકન સમિતિ (જ્યુરી)
મૂલ્યાંકન સમિતિ (નિર્ણાયક મંડળ)માં એક અધ્યક્ષ સહિત 7 સભ્યોનો સમાવેશ કરવામાં આવશે. આ નિર્ણાયક મંડળમાં જીવનનાં વિવિધ ક્ષેત્રોની પ્રસિદ્ધ વ્યક્તિઓ હશે, જેને આયુષ મંત્રાલય દર વર્ષે નિયુક્ત કરશે. જ્યુરી સ્ક્રિનિંગ કમિટી દ્વારા સૂચવવામાં આવેલા નામો પર વિચાર કરશે. તે પોતાના દમ પર યોગ્ય ઉમેદવારોને નોમિનેટ પણ કરી શકે છે.
મૂલ્યાંકન સમિતિ (નિર્ણાયક મંડળ)માં 4 સત્તાવાર સભ્યોનો સમાવેશ કરવામાં આવશે, જે નીચે મુજબ છેઃ
| કેબિનેટ સચિવ | - ચેરમેન |
| પ્રધાનમંત્રીના સલાહકાર | - સભ્ય |
| વિદેશ સચિવ | - સભ્ય |
| સચિવ, આયુષ | - સભ્ય સચિવ |
કેબિનેટ સચિવ દ્વારા ત્રણ બિન અધિકારીઓને આ સમિતિના સભ્ય તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવી શકે છે.
મૂલ્યાંકન માપદંડ
- જ્ઞાનની મહત્વતામાં યોગદાન.
- માનસિક, શારીરિક અને આધ્યાત્મિક સ્વાસ્થ્યના સાધન તરીકે આમજનતા વચ્ચે યોગને પ્રોત્સાહન આપવામાં યોગદાન.
- નૈતિક અને આધ્યાત્મિક મૂલ્યોને મજબૂત બનાવીને સમાજ પર અસર.
મૂલ્યાંકન માર્ગદર્શિકા
- જ્યુરી બંને કૅટેગરીના એવોર્ડ માટે નિર્ણય લેનારી સર્વોચ્ચ સંસ્થા હશે.
- જ્યુરી પાસે કોઈપણ અરજદારને નોમિનેટ કરવાનો અધિકાર છે.
- મૂલ્યાંકન કરતી વખતે, જે સમયગાળા માટે અરજદારે ઉપરોક્ત માપદંડો દર્શાવ્યા છે તે મુખ્ય માપદંડ હશે.
- કોઈ પણ જ્યુરી સભ્ય જો તેના નજીકના સંબંધીને કોઈ ચોક્કસ અરજદાર સાથે સાંકળવામાં આવ્યા હોય અને જ્યુરી સભ્યને આ પ્રક્રિયામાંથી પોતાની જાતને દૂર રાખવાનો અધિકાર હશે તો તે જ્યુરીમાં ફરજ બજાવવા માટે અયોગ્ય ગણાશે.
- જ્યુરી સભ્યોએ બેઠકોની ચર્ચાઓ અંગે કડક ગોપનીયતા જાળવવી પડશે.
- જ્યુરી સભ્યોને અરજદાર(ઓ) દ્વારા રજૂ કરવામાં આવેલા લાયકાતના દસ્તાવેજોની નકલ આપવામાં આવશે.
- જ્યુરીની તમામ બેઠકો નવી દિલ્હીમાં યોજવામાં આવશે.
- જ્યુરીની દરેક મીટિંગને રેકોર્ડ કરવામાં આવશે અને મિનિટ્સ પર તમામ જ્યુરી સભ્યો દ્વારા હસ્તાક્ષર કરવામાં આવશે.
- જ્યુરી સભ્ય મીટિંગમાં હાજરી આપી શકતા ન હોય તો, તે/તેણી લેખિતમાં તેમની પસંદગી વ્યક્ત કરી શકે છે.
- જ્યુરીના ચેરપર્સન જ્યારે પણ જરૂર પડે ત્યારે વિશિષ્ટ ક્ષેત્રોના નિષ્ણાતોની સલાહ લઈ શકે છે.
- જ્યુરીનો નિર્ણય અંતિમ અને બંધનકર્તા રહેશે અને તેમના નિર્ણય અંગે કોઈ અપીલ અથવા પત્રવ્યવહાર ધ્યાનમાં લેવામાં આવશે નહીં.
- જ્યુરી દર વર્ષે એવોર્ડ્સને અંતિમ સ્વરૂપ આપવા માટેની પોતાની પ્રક્રિયા નક્કી કરી શકે છે.
સામાન્ય નિયમો અને શરતો
- અરજદારને આજીવન ગેરલાયક ઠેરવવામાં આવશે જો એવું જાણવા મળે કે તેઓ પત્રો લખીને, ઇમેઇલ્સ મોકલીને, ટેલિફોન કોલ કરીને, રૂબરૂ સંપર્ક કરીને અથવા આ સંબંધમાં અન્ય કોઈ પણ પ્રકારની પ્રવૃત્તિ દ્વારા જ્યુરીના કોઈપણ સભ્યને પ્રભાવિત કરી રહ્યા છે. આ ગેરલાયકાતમાં આવી ગેરલાયકાત ધરાવતી વ્યક્તિઓનું કાર્ય આ પુરસ્કારોની વિચારણા માટે પાત્ર નહીં હોય.
- જો અરજદાર દ્વારા આપવામાં આવેલી કોઈપણ માહિતી કોઈ પણ રીતે અયોગ્ય, ખોટી અથવા અનુચિત હોવાનું જણાય તો અરજદારને ત્રણ વર્ષ માટે ગેરલાયક પણ ઠેરવી શકાય છે.
- અરજદાર દ્વારા પૂરી પાડવામાં આવેલી માહિતીને ગોપનીય ગણવામાં આવશે અને તેનો ઉપયોગ માત્ર તેમની યોગ્યતા નક્કી કરવાના હેતુઓ માટે જ કરવામાં આવશે.
- એન્ટ્રી ફોર્મમાં ચોક્કસ માહિતી આપતી વખતે, સંસ્થાએ ખાતરી કરવી જોઈએ કે સંપૂર્ણ પોસ્ટલ એડ્રેસ, ઇમેઇલ એડ્રેસ, ટેલિફોન નંબર, મોબાઇલ ફોન નંબર અને ફેક્સ નંબર (જો કોઈ હોય તો) યોગ્ય રીતે ભરવામાં આવે.
- મંત્રાલય રજૂ કરેલા દસ્તાવેજો અંગે સ્પષ્ટતા માંગી શકે છે.
- અરજીઓ પ્રાપ્ત કરવાની શરૂઆતની તારીખ રહેશે 04/05/2024 અને એન્ટ્રી સબમિટ કરવાની છેલ્લી તારીખ આ રહેશે 30/06/2024. મંત્રાલય રજૂઆતની છેલ્લી તારીખ પછી પ્રાપ્ત થયેલી કોઈપણ એન્ટ્રીને નકારી કાઢવાનો અધિકાર સુરક્ષિત રાખે છે.
- ફરિયાદો, જો કોઈ હોય તો, ભારત સરકારના આયુષ મંત્રાલયના સચિવ દ્વારા દૂર કરવામાં આવશે, જેનો નિર્ણય આ મામલે અંતિમ અને બંધનકર્તા રહેશે.
સૂચના
કૃપા કરીને આ ફોર્મ ભરવામાં ખૂબ કાળજી લો. અરજીમાં દરેક કોલમની સામે દાખલ કરવામાં આવેલી વિગતો પુરસ્કારોના નિર્ધારણના હેતુ માટે અંતિમ માનવામાં આવશે. કોઈપણ તબક્કે વિગતોમાં ફેરફાર માટેની કોઈ વિનંતી ધ્યાનમાં લેવામાં આવશે નહીં.